• O szkole
• >
• Historia szkoły

Historia szkoły

        Konstytucja austriacka z 1848 r. zakładała równouprawnienie narodowości zamieszkujących monarchię Habsburgów. W czasie Wiosny Ludów Polacy i Rusini – wówczas najliczniejsze grupy etniczne w Galicji – podjęli starania
o upowszechnienie swych języków narodowych poprzez dążenie do zwiększenia wpływów w szkolnictwie.           

Wydawało się, iż uzyskanie przez Galicję autonomii oraz powołanie do życia
w 1867 r. Rady Szkolnej Krajowej (RSK) stworzy sprzyjające warunki do przebudowy i rozwoju oświaty narodowej, rozstrzygnięcia kwestii językowych oraz realizacji równouprawnienia narodowości polskiej i ukraińskiej. Statut Rady minimalizował jednak udział Rusinów w rozwoju szkolnictwa galicyjskiego i nie gwarantował równości reprezentacji ruskiej.      

      W związku z tym, iż RSK de facto stała się polską instytucją oświatową, Rusini-Ukraińcy  zmuszeni byli do prowadzenia walki o szkołę narodową w Sejmie Galicyjskim i Radzie Państwa w Wiedniu (na tym polu ogromne zasługi mieli
m. in. Julijan Ławriwśkyj i Julijan Romanczuk).

Dążenia Rusinów wspierane były również przez ukraińskie organizacje społeczne i oświatowe, zwłaszcza stowarzyszenie „Proswita” (powstało w 1868 r.), które zajmowało się przede wszystkim wydawaniem podręczników szkolnych oraz organizowaniem czytelni dla ludu. Wytężoną pracę organiczną na niwie oświaty
i wychowania prowadziło także założone w 1881 r. Ruskie Towarzystwo Pedagogiczne (RTP), które w 1912 r. zostało przemianowane na Ukraińskie Towarzystwo Pedagogiczne (UTP), a od 1926 r. działało pod nazwą Ukraińskie Towarzystwo Pedagogiczne „Ridna Szkoła” (z czasem używana była jedynie nazwa „Ridna Szkoła”).

Wieloletnie starania Rusinów o utworzenie pierwszej oddzielnej wieloklasowej ludowej szkoły ukraińskiej we Lwowie zostały uwieńczone sukcesem dopiero
w 1886 r., kiedy to otwarto czteroklasową szkołę koedukacyjną z ukraińskim językiem wykładowym  im. Markijana Szaszkewycza – wybitnego ukraińskiego działacza kulturalnego.

Przemyśl nadal nie posiadał tego typu placówki oświatowej, więc dzieci ukraińskie zmuszone były uczęszczać do pięciu szkół z polskim językiem nauczania. W takiej sytuacji jedynym wyjściem było założenie szkół prywatnych.

W 1900 r. powstała przemyska filia RTP, ale z powodu niewystarczających zasobów finansowych była ona w stanie zorganizować jedynie kursy dla analfabetów. Nowe pokolenie działaczy ukraińskich na czele z dr. Wołodymyrem Zahajkewyczem wielokrotnie poruszało kwestię narodowej szkoły w Radzie Miasta, jednak inicjatywa ta nie znalazła poparcia u ówczesnego burmistrza Franciszka Dolińskiego.

Ostatnie wielkie zebranie dotyczące powołania w Przemyślu ludowej szkoły
z ukraińskim językiem nauczania odbyło się 10 lipca 1910 r. w sali Domu Narodnego.  Zebraniu przewodniczył poseł do austriackiej Rady Państwa Hryhorij Cehłynśkyj. Licznie zebrani mieszkańcy poparli inicjatywę utworzenia
w Przemyślu 1 września 1910 r. prywatnej ludowej szkoły im. Markijana Szaszkewycza z ukraińskim językiem nauczania później popularnie nazywanej Szaszkewycziwką. Na działce Bractwa im. Św. Mikołaja przy ul. Smolki wybudowano dwupiętrowy budynek, który stał się siedzibą szkoły.

W roku szkolnym 1910/1911 uruchomiono jedynie pierwszą klasę, ale dwa lata później Szaszkewycziwka była już szkołą 3-klasową, a w r. szk. 1913/1914 – 4-klasową, w której naukę pobierało 352 uczniów. Pochodzili oni z Przemyśla, jego przedmieść i okolicznych wsi. Pierwszym dyrektorem szkoły był Iwan Derkacz.              

Reskryptem z 6 kwietnia 1914 r. szkoła im. M. Szaszkewycza została przejęta na etat krajowy. Oznaczało to w praktyce, iż nauczyciele byli opłacani przez rząd austriacki, zaś pozostałe koszty utrzymania placówki ponosiło przemyskie koło RTP.  

W r. szk. 1918/1919 przemyska Szaszkewycziwka stała się szkołą 7-klasową, jednak nauczyciele trzech najstarszych klas nadal byli opłacani przez UTP. Na początku r. szk. 1924/1925 do placówki zostało zapisanych 502 uczniów, w szkole działało 10 oddziałów (klasy III, IV i VII były dwuoddziałowe), grono nauczycielskie liczyło 11 osób.

Tymczasem Ministerstwo Wyznań i Oświecenia Publicznego, działając na podstawie uchwały z 31 lipca 1924 r., usiłowało szkołę im. M. Szaszkewycza
z ukraińskim językiem nauczania przekształcić w utrakwistyczną (polsko-ukraińską). Ministerstwo  argumentowało swoją decyzję tym, iż w Przemyślu, według danych z 1921 r., liczba ludności ukraińskiej stanowi mniej niż 25%. Takiemu rozwiązaniu sprzeciwiało się jednak m. in. UTP „Ridna Szkoła”, więc ostatecznie Szaszkewycziwka utrzymała swój pierwotny status.

W latach 20. dyrektorem szkoły był Mykoła Tatuch, natomiast w roku 1930 stanowisko to powierzono Mychajłowi Zubrejowi. W r. szk. 1931/1932 w szkole kształciło się 464 uczniów, z których 289 pochodziło z Przemyśla, 116 z powiatu przemyskiego, a 59  – z dalszych okolic.

Dramatyczny rozdział w historii szkoły otwiera rok 1939 związany z wybuchem
II Wojny Światowej. Podczas sowieckiej okupacji (1939-1941), w wyniku połączenia szkoły im. M. Szaszkewycza z gimnazjum żeńskim i męskim, powstała 10-letnia szkoła średnia im. J. Stalina. Duży nacisk położono w niej na nachalną ideologizację w duchu komunizmu, rusyfikację i ateizację młodzieży. W okresie tym szkoła liczyła aż 21 oddziałów, w których naukę pobierało niemal 1000 uczniów. Grono pedagogiczne składało się z ok. 40 osób.

Z kolei w okresie okupacji niemieckiej (1941-1944) w dotychczasowej siedzibie szkoły przy ul. Smolki 10 przez pewien czas mieścił się szpital wojskowy,
a siedmioklasowa Szaszkewycziwka została przeniesiona do prawego skrzydła budynku przy ul. Słowackiego, które przed wojną należało do ukraińskiego gimnazjum męskiego. Funkcję dyrektora szkoły pełnił w tym czasie Ołeksandr Prokop.  W l. 40., oprócz szkoły im. M. Szaszkewycza, działały w Przemyślu jeszcze dwie szkoły podstawowe: im. Św. Mikołaja i im. Tarasa Szewczenki. W lipcu 1944 Niemcy zostali wyparci z miasta.      

Mimo iż na początku r. szk. 1945/1946 do Szaszkewycziwki zostało zapisanych 397 uczniów, a stanowisko dyrektora powierzono Iwanowi Pajdiakowi, 1 października 1945 r. placówka ta, podobnie jak inne szkoły ukraińskie w Przemyślu, została zamknięta. Przyczyniła się do tego przymusowa i masowa deportacja Ukraińców z Przemyśla i okolicznych wsi do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, która miała miejsce w latach 1944-1946.

Pod koniec 1946 r. na terytorium Polski południowo-wschodniej pozostało jeszcze ok. 200 tysięcy ludności ukraińskiej, toteż polskie władze komunistyczne postanowiły ostatecznie rozwiązać tzw. „kwestię ukraińską”. Zapadła decyzja
o przeprowadzeniu akcji „Wisła”, która rozpoczęła się 28 kwietnia 1947 r. W jej ramach na zachodnie i północne ziemie przymusowo przesiedlono 140 tys. Ukraińców. Z obecnego województwa podkarpackiego wysiedlono 95 846 osób, co stanowiło 90% ogólnej liczby Ukraińców zamieszkujących tereny południowo-wschodnie.

W wyniku przesiedleń na Ukrainę Radziecką oraz akcji „Wisła” nastąpiła całkowita dezorganizacja dotychczasowych struktur społecznych. Zlikwidowano wszystkie ukraińskie organizacje społeczne, oświatowe, kulturalne i ekonomiczne w Polsce.

W roku 1956, wskutek tzw. „odwilży październikowej”, Biuro Polityczne Komitetu Centralnego PZPR wydało częściowe pozwolenie na powrót Ukraińców na tereny południowo-wschodnie. Powoli zaczęło odradzać się życie kulturalne i oświatowe mniejszości ukraińskiej. Powołano do życia Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne UTSK), w całej Polsce powstawały punkty nauczania języka ukraińskiego, a także szkoły z ukraińskim językiem nauczania. W Przemyślu uruchomiono ukraińskie klasy przy I Liceum Ogólnokształcącym. Funkcjonowały one w latach 1957-1964. Istnienie ukraińskich oddziałów przy polskiej szkole średniej oraz punktów nauczania języka ukraińskiego na terenie obecnego województwa podkarpackiego nie zaspokajało jednak potrzeb miejscowej społeczności ukraińskiej.      

Nadzieje na pełne odrodzenie szkolnictwa ukraińskiego w Przemyślu pojawiły się dopiero w roku 1989 wraz ze zmianami politycznymi, które dokonały się wówczas w Polsce. Wiosną 1990 r. rozpoczęły się starania o utworzenie ukraińskiej szkoły w Przemyślu, których inicjatorem był dr Jerzy Stabiszewski. Na przełomie czerwca i lipca tego roku, w uzgodnieniu z wiceministrem edukacji narodowej Andrzejem Janowskim, zawiązano Komitet Założycielski Szkoły Podstawowej z ukraińskim językiem nauczania w Przemyślu w składzie: przewodniczący Jerzy Stabiszewski, Julian Bak, Romana Zołotnyk, Maria Ficak, Maria Tucka. W marcu 1991 r. Rada Miasta Przemyśla oraz Ministerstwo Oświaty wydały pozytywną decyzję dotyczącą utworzenia nowej placówki oświatowej w mieście. Ostatecznie
1 czerwca tegoż roku Kurator Oświaty i Wychowania Piotr Idzikowski powołał Szkołę Podstawową Nr 17 w Przemyślu z ukraińskim językiem nauczania, która miała się mieścić w dawnym budynku Szaszkewycziwki, tj. przy ul. Smolki 10. Funkcję dyrektora powierzono Julianowi Bakowi.